به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، محمدجواد محمد یاران مقاله ای با موضوع : طرحی برای تربیت فرزند به بررسی آثار مخرب اینترنت، ماهواره، موبایل، سینما، رادیو و تلویزیون و سایر رسانه‌های جمعی بر خانواده و راه برون رفت از این معظل اجتماعی پرداخته است که در ادامه می آید.

شخصی را تصور کنید که وارد اتاقی می‌شود و به چند نفری که آنجا حضور دارند سلام کرده، می‏گوید: توجه! توجه! می‌خواهم خبر مهمی به شما بدهم که خوشحال شوید. این شخص با این کار توجه همگان را به خود جلب نموده، همگی منتظر شنیدن آن خبر مهم خواهند بود. حال اگر شنونده احساس کند خبری که خواهد شنید حاکی از رسیدن سودی کلان به وی است، قطعاً به شنیدن آن علاقة بیش‏تری خواهد داشت، مخصوصاً اگر گویندة خبر را فرد صادق و دلسوزی بداند و سابقة او نیز نشان‏دهندة بیان کلمات بیهوده نباشد.

این نوع خبررسانی در اسلام فراوان به چشم می‌خورد و در قرآن کریم مواردی وجود دارد که از باب نمونه به یک مورد اشاره می‌شود:

در سورة طه گفتگوی خداوند و حضرت موسی(علیه السلام)و جریان انتخاب ایشان به پیامبری را بیان می‌کند و با طرح سؤال خطاب به پیامبر أعظم(صلی الله علیه و آله)،حس کنجکاوی ایشان را بر‌انگیخته و می‌فرماید: ]وَ هَلْ أَتاكَ حَدِيثُ‏ مُوسى‏[؛[1]«و [ای رسول ما!] آیا خبر موسی(علیه السلام)به تو رسیده است؟» که بلافاصله در آیات بعد نحوة ارتباط حضرت موسی(علیه السلام)و خداوند و گفتگوی آن دو را بیان می‌دارد. جالب اینکه پیامبر(صلی الله علیه و آله)از همین روش در اولین دعوت علنی خود بهره می‌برد و ابتدا کنجکاوی شدید قریشیان را تحریک کرده، سپس آنان را به یکتاپرستی دعوت می‌کند.

این سبک یکی از کارآمدترین روشها در عرصة«تبلیغ دین» است که باید در راه حل مشکلات جامعه از آن بهرة لازم را برد.

اصلی‌ترین مشکل امروز کشور ما، تهدید کیان خانواده به خاطر گسترش تکنولوژی و بهرة ناصحیح از این وسایل است؛ زیرا اینترنت، ماهواره، موبایل، سینما، رادیو و تلویزیون و سایر رسانه‌های جمعی تأثیرگذار، خواسته یا ناخواسته در خدمت اهداف نامشروع استعمارگران قرار گرفته‏اند و صاحبان قدرت و ثروت در غرب برای رسیدن به سود بیش‏تر، تمام ارزشها و معنویات را قربانی اهداف خود کرده‌اند.

حفظ نهاد خانواده از مهم‌ترین ارزشهاست

یکی از مهم‌ترین ارزشها، حفظ نهاد خانواده است که در غرب به شدت آسیب دیده و در ایران نیز این آسیبها کم و بیش رخ نمایانده است. افزایش آمار طلاق قطعی، آمار بالای طلاق عاطفی، شکاف بین والدین و فرزندان و در نتیجه گسترش بزه در سطح خانواده‏ها، نشان از این آسیبها دارد که به خاطر کمبود اطلاعات اعضای خانواده و جدی نگرفتن مطالعه و انواع ارتباطات مجازی بی‌فایده و گاه خطرناک، مثل: فیس‏بوک، واتس آپ و.... روز به روز این آسیب گسترش یافته، شکاف عمیق‌تر می‌شود، در حالی که اسلام به طور مؤکّدی به موضوع خانواده پرداخته و به جرأت می‌توان گفت که کم‏تر موضوعی در اسلام به اندازة حفظ نظام خانواده مورد بحث قرار گرفته است، به طوری که در آیات فراوانی از قرآن کریم و منابع روایی، انبوهی از دستورات به چشم می‌خورد که محور آنها خانواده است.

در این باره از محققان خوش‏سلیقه و باسواد نیز کتابهای فراوانی به رشتة تحریر درآمده است که امروزه در دسترس همگان قرار دارد. همچنین سخنرانیهای تأثیرگذاری در مراکز فرهنگی، سایتها و فرشگاه‌ها وجود دارد که می‌تواند گره‌های زیادی را از زندگی افرد باز کند؛ اما برقراری ارتباط بین مردم و این اطلاعات کاربردی، کار هنرمندانه‌ای را می‌طلبد.

تبیین طرح

در این طرح مبلّغ گرامی در قالب فرزندی فرضی سئولاتی از حاضرین که در نقش والدین فرضی هستند، می‏پرسد تا قبل از مواجهة آنها با سئولات فرزندان خود، پاسخ آن سئولات را داشته باشند. بدین گونه که ابتدا جلسه‏ای با حضور پنجاه تا صد نفر (تقریباً به اندازة حاضرین در نماز جماعت) برگزار می‏گردد و هدف از طرح توضیح داده می‏شود. افراد حاضر بر اساس سن فرزندان خود در سه گروه تقسیم‌بندی شده و هر گروه نماینده‏ای معرفی می‏کند تا با امام جماعت سؤالها و جوابهایی داشته باشند؛ البته امام جماعت باید پیش‌بینی کند که گاهی افراد از داوطلب شدن خودداری می‏کنند، لذا از قبل با افرادی که صمیمی‌تر است، طرح را در میان گذاشته، آنان را جهت داوطلب شدن راضی نماید.

پس از مشخص شدن داوطلبان، نمایندة گروهی که فرزند خردسال دارند، دعوت می‌شود تا گفتگویی پدر و فرزندی شبیه‏سازی شود. امام جماعت خود را به جای یک کودک خردسال قرار داده، از پدر سؤالات مختلف و پراکنده‌ای می‏پرسد و از او می‏خواهد به سؤالات وی پاسخ های قانع کننده‏ای بدهد. نوع سؤالاتی که امام جماعت (همان کودک فرضی) باید بپرسد، از قبیل خدا کجاست؟ خورشید شبها کجا می‌رود؟ بچه‌ها چطور به دنیا می‌آیند؟ و... است. پس از چند سؤال و جواب، نمایندة گروه بعدی که دارای فرزند نوجوانِ در آستانة بلوغ هستند، دعوت شده، امام جماعت سؤالاتی دربارة بلوغ، روابط زن و شوهر، وضعیت شغلی آینده، چرایی داشتن زندگی و ثروت متوسط و اینکه چرا ما پولدار نیستیم و... می‏پرسد و در آخر از نمایندة گروه سوم دعوت می‏شود و سؤالاتی دربارة درس خواندن در دانشگاه، نگرانی شغلی، ملاکهای انتخاب همسر و... پرسیده شود. پس از اتمام این پرسش و پاسخها و برگشتن سه پدر نام برده به سر جای خود، امام جماعت دربارة سؤالات فرزندان برای افراد حاضر صحبت کند و از والدین پاسخ آنها را بپرسد که آیا می‌توانند فرزندان خود را قانع کنند یا نه؟ و آیا دانستن پاسخ سؤالات مفید است یا مضر؟ و واکنش شما و همسرتان در مقابل چنین سؤالاتی چیست؟ در آخر خود امام جماعت به سؤالات طرح شده پاسخ دهد و کتابهایی را که برای مطالعة پدر و مادرها دربارة این گروه‏های سنی معرفی کرده، توصیه کند که اگر وقت و حوصلة مطالعه ندارید، حداقل سخنرانی اساتید فن را که در این باره به زیبایی بحث کرده‌اند، گوش کنید و در زندگی آن مطالب را پیاده نمایید. ضمن اینکه امام جماعت با بخش فرهنگی مسجد و حسینیه هماهنگ کند که سخنرانیهای لازم را تهیه نموده و در معرض دید نمازگزاران بگذارند.

مجموع این طرح در تحریک حس کنجکاوی والدین تأثیر به سزایی می‌گذارد.

فواید و پیشنهادات طرح

این طرح دارای فوایدی است که در ذیل به بخشی از آنها اشاره می‌شود:

* مهم‌ترین فایدة طرح فوق، گذاشتن یک آینة فرضی روبروی فکر افراد است که داشته‌های علمی و تربیتی خود را در معرض امتحان قرار دهند. تا ببینند حال که خداوند فرزندی را به عنوان هدیه در اختیار آنان قرار داده است، آیا می‌توانند فرزندانی موفق را به جامعه تحویل دهند؟

* بی‏نظمی و همهمه کردن حاضرین، یکی از مشکلات برخی از مجالس سخنرانی است! طرح فوق حس کنجکاوی جمع را تحریک می‏کند و چون حاضران می‌خواهند به سؤالات طرح شده توسط امام جماعت پاسخ دهند و پاسخهای او را نیز بشنوند و آنها را با یکدیگر مقایسه کنند، از بی‏نظمی و همهمه کردن پرهیز می‏کنند.

* عدة زیادی از دختران و پسران جوان تصور می‌کنند که ازدواج، همسرداری و تربیت فرزند کار آسانی است، لذا برای افزایش اطلاعات خود تلاش نمی‌کنند. این طرح آنان را به صورت مصنوعی در مقام یک پدر یا مادر قرار داده، آنان را محور محک جدی قرار می‌دهد؛ یعنی آنها را قبل از ورود به  زندگی مشترک، در بوتة آزمایش قرار می‌دهد.

*با توجه به کم شدن سرانة مطالعة کتاب در میان مردم و ارزان بودن سی‌دی‏های سخنرانی، پیشنهاد می‌شود روحانی محل تدبیری بیندیشد تا مسئولین فرهنگی مسجد سی‌دی‏های سخنرانی سخنرانان برجسته در امور تربیتی را تهیه کرده، ضمن اطلاع‏رسانی، در اختیار متقاضیان قرار دهند و نیز با بیان روایاتی مبنی بر ثواب شنیدن خردمندانه، مؤمنین را به تهیة سی‌دی‏ها تشویق کند و اگر امکانات فراهم بود، از محتوای  مطالب، مسابقة عمومی طراح کند و جوایزی نیز به پاسخ‌دهندگان برتر اهدا نماید؛ در نتیجه بخش زیادی از محتوای دینی را به مخاطب انتقال داده که یکی از فواید اجرای طرح است.

* برخی از رانندگان داخل ماشین شخصی خود فلش یا سی‌دی موسیقی دارند و ضمن رانندگی به این موسیقی‏ها گوش فرا می‌دهند. همچنین برخی جوانان داخل گوشیهای تلفن همراه خود، انواع موسیقی‏های مخرب، تصاویر مبتذل، و... نگهداری می‌کنند. کم‏ترین کار یک مبلّغ در مواجهة با این موضوع بیان این مسئله و ردّ آن است که به تنهایی تأثیر نهایی و غائی را نمی‏گذارد! و حال که پیشنهاد جایگزین کردن سخنرانیهای مفید در داخل ماشین و گوشیهای تلفن همراه و استدلالهای منطقی مبنی بر نیاز به گوش دادن به این سخنرانیها، کم کم تأثیرات خوبی خواهد گذاشت.

* پیشنهاد می‌شود روحانی محل حق اعضای بدن از جمله چشم، گوش، دست و زبان را در بین سخنرانیهای عمومی خود بیان کند و عبادت و گناه هر یک از این اعضا را با زبان روایات تبیین نماید و اینکه شنیدن این نوع سخنرانیها عبادت گوش است و در سیرة رسول مکرّم اسلام(صلی الله علیه و آله)و ائمه(علیهم السلام)دربارة ارزش شنیدن موعظه از مسلمانان روایات زیادی به چشم می‌خورد.

* تجربه نشان داده است، در صورتی که سخنرانی یک طرفه باشد؛ یعنی امام جماعت گویندة محض و پامنبری شنوندة محض باشد، اثربخشی بالایی ندارد. سخنرانی در سیرة چهارده معصوم(علیهم السلام)همراه با ارتباط کلامی زیاد دیده می‌شود. خطبة شعبانیه و سؤال هدفمند امام علی(علیه السلام)و پاسخ رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله)از آن جمله است.

* اصلی‌ترین ویژگی دین مبین اسلام، پاسخگویی به تمامی نیازهای بشری است. در صورتی که این نیازها به درستی تشخیص داده شوند، در دین پاسخهای با ارزشی خواهیم یافت.

روحانی محل می‌تواند با کمک این طرح، نیازمندی خانواده‌ها را شناسایی کند و با کمک گرفتن از منابع دینی، در حد توان پاسخگوی آنها باشد. این مسئله برای نگارنده بسیار پیش آمده است که پس از اجرای طرح، جوانان و والدین زیادی مراجعه کرده، کتاب مناسب برای مطالعه و سی‌دی مورد نیاز را درخواست کرده‏اند.

* فرهنگ پرسش‌گری، از جمله دستورات اصلی دین مبین اسلام است. در آموزه‌های دینی، سؤال کردن نصف علم معرفی شده است. روحانی محل با کمک این طرح، فرهنگ پرسش‌گری طبق نیازها را آموزش می‌دهد؛ زیرا برخی افراد بعضاً سؤالاتی معماگونه می‌پرسند که دانستن پاسخ آنها نفعی به حال افراد ندارد؛ چراکه برای ریا و خودنمایی یا محک زدن اطلاعات روحانی محل پرسیده می‏شود.

* برخی خانواده‌ها در مواجهه با مشکل در زندگی زناشویی خود به سراغ رمّالها، دعانویسها، جن‌گیران و سایر افراد کلاّش می‌روند و یا با صرف پولهای کلان سراغ دادگاه و پاسگاه رفته، درخواست طلاق می‌کنند. تمام این واکنشها به خاطر ندانستن روش زندگی و نداشتن مشاور در زندگی است. این طرح روحانی محل را به عنوان مشاوری آگاه و امین در بین خانواده‌ها معرفی می‌کند.

* بالا رفتن سنّ ازدواج، مهریه‌های سنگین و عجیب، نشان از بدبینی شدید دختران و پسران نسبت به یکدیگر و زندگی آینده است، حتی برخی ترجیح می‌دهند اصلاً ازدواج نکنند تا دچار دردسرهای بعدی نشوند، و این با آموزه‌های دین ما سازگار نیست. نگارنده از جوانی سی ساله علت تجردش را پرسید. وی پاسخ داد: ازدواج برای من کابوس است. وقتی علت را پرسیدم، گفت: چون از هر دو نفر از دوستانم که ازدواج کرده‌اند، یک نفر کارش به طلاق انجامیده است. پرسیدم: آیا قصد ازدواج داری؟ پاسخ داد: در سن سی و پنج سال به بالا ازدواج خواهم کرد. مانند چنین جوانی در جامعه به وفور یافت می‌شود که نشان از جاهلیّت مدرن دارد. جوانان تحصیل کرده در رشته‌های مختلف علوم دانشگاهی در کشور ما، کم‏ترین اطلاعی از آموزه‌های دین دربارة مسائل ازدواج، زناشویی و تربیت ندارند. بنابراین، پیشنهاد می‌شود از پسران مجرد و به ویژه دانشجو، درخواست شود داوطلب شوند و دربارة ازدواج، ملاکهای انتخاب همسر، واکنش آنان دربارة اختلافات احتمالی و... سؤالاتی از وی پرسیده شود و سپس کتابها و سخنرانیهای مرتبط با آنان را معرفی و نسبت به تهیة آنها تشویق انجام شود.

* تجربه نشان می‌دهد که ایجاد درگیری ذهنی برای فرد و به فکر وادار کردن او در خلوت، محک خوبی است که فرد بین خود و خدا به فکر فرو ‌رفته، ببیند آیا می‏تواند یک زندگی را اداره کند یا خیر؟ آیا از عهدة تربیت فرزند برمی‌آید؟ تربیت دختر و پسر چه تفاوتی دارند؟ و... روحانی محل با کمک این طرح، ذهن افراد را مشغول می‌کند و چنین ذهنی محرک خوبی برای مطالعه و گوش فرا دادن به سخنرانیها دارد.

* روحانی محل کتابهایی را نویسندگان و ناشرین معتبر معرفی کند تا مخاطبین در مسیر پاسخ دهی به سئولات خود از آن استفاده کنند. و در مقابل از معرفی کتابهای نویسندگان غربی پرهیز کند و به جوانان و والدین تأکید کند که این کتابها برای فرهنگی غیر اسلامی و غیر ایرانی نوشته شده است و تفاوتهای فرهنگی اسلام و ایران را با فرهنگ غرب بیان کند و اینکه نویسندگان اسلامی و ایرانی متعهّد و متخصص آثار به مراتب غنی‌تری در این باره نگاشته‌اند.

* یکی از سنتهای زیبا و کاربردی ایرانیان، فرهنگ ریش‏سفیدی و احترام به افراد مسنّ و با تجربه است؛ اما امروزه با هجوم فرهنگ غرب، به این فرهنگ کم‏تر توجه شده و به خاطر بی‌اعتنایی نسل جوان به این سنّت و متأسفانه خودرأیی و لجاجت، دعواهای خانوادگی، به ویژه بین زوجهای جوان زیاد شده است که پیامد آن، افزایش طلاق می‏باشد.

این طرح، این سنّت زیبا را احیا کرده، زن و شوهرهای جوان را متوجه این نکته می‏کند که بسیاری از دعواها به خاطر نشناختن روحیات خاص زنان و مردان، یا خصوصیات فردی مثل درون‏گرا و برون‏گرا بودن از سوی زن و شوهر است که باعث سوء تفاهم می‌شود و این سوء تفاهمها به نزاع می‌انجامد که کوتاه نیامدن هر دو طرف یا یکی از آنها، بر پیچیدگی موضوع می‌افزاید. اینجاست که یک فرد مسنّ خوش‏زبان و با تجربه، با زبان نرم و شیرین از تجربیات شخصی خود و  اطرافیان برای زوجین موارد مشابه را تعریف کرده، آنان را از ادامة اختلاف منصرف می‌کند.

* روحانی محل به پدران و مادران تأکید کند علت موفقیت نخبگان، شانس و اقبال نیست؛ بلکه فضای آرام خانه، تشویق والدین، گرمی روابط اعضای خانواده و تربیت صحیح عامل موفقیت آنان بوده است. سپس نمونه‌هایی از افراد موفق را که برخاسته از چنین خانواده‌ها و این نوع تربیت هستند، به اعضا معرفی کند.

* نسل حاضر استفاده از اینترنت و فضاهای مجازی را جزء برنامه‌های اصلی خود قرار داده‏اند، پس بهتر است روحانی محل سایتهای مناسب مشاوره را شناسایی و به جوانان معرفی کند و هشدار دهد که در دام سایتهای مبتذل و همسریابی نیفتند.

* پیشنهاد می‌شود از سایر موضوعات مورد نیاز خانواده‌ها مثل: طبّ اسلامی و سنتی، فضای سایبری، اطلاعات حقوقی، درسهای اخلاق و... نیز سخنرانیهای مناسب نیز تهیه شده و در معرض دید نمازگزاران گذاشته شود.

سخن پایانی

چنانچه طرح «برانگیختن حس کنجکاوی مخاطب» و یا همان حس پرسشگری او را به خوبی اجرا کنیم و با رعایت مقتضیات زمان و مکان به آن بپردازیم، آثار و نتایج خوبی را در جامعة کوچک خود (محل تبلیغ) خواهیم دید که یکی از آنها «دفع هجمه‏های دشمنان علیه خانواده‏ها» و حفظ حریم خانواده خواهد بود.

[1]. طه/ 9.